पृथ्वीबहादुर शाह गत महिनासम्म सर्वसाधारणका लागि अपरिचित थिए । तर, नेपालको राजनीतिक र आर्थिक सरोकारमा सरोकार राख्नेहरूमध्ये उहाँ नै अहिले सबैभन्दा बढी ध्यान केन्द्रित गर्नुहुन्छ। नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीको निलम्बन र निष्कासनमा उनको नाम जोडिएपछि उनी को हुन् र के विषयमा बहस भइरहेको छ भन्ने सबैले जान्न चाहेका छन् । यदि तपाइँ हालैका घटनाहरू पछ्याउँदै हुनुहुन्छ भने चिन्ता नगर्नुहोस्। यस द्रुत व्याख्याको साथ, हामीले तपाईंलाई कभर गरेका छौं।

पृथ्वीबहादुर शाहको पृष्ठभूमि के छ ?

पृथ्वीबहादुर शाह अछामको दारणा–८ बस्ने व्यवसायी हुन् । उनले विगत १६ वर्षदेखि निकासी/आयात, घरजग्गा र सहकारी क्षेत्रमा धेरै उद्यम सञ्चालन गर्दै आएका छन् । होली-डे एन्ड ट्राभल्स र पे सेफ रेमिटेन्स उनका दुई व्यवसाय हुन्। ठूलो कुरा के हो? नेपाल राष्ट्र बैंकको वित्तीय सूचना इकाइ (एफआइयु)ले गरेको अध्ययनले पृथ्वीबहादुर शाहले ठगी, आपराधिक क्रियाकलाप, राजस्व चुहावट र आपराधिक नाफाबाट कमाएको ९ करोड रुपैयाँ इन्टरनेटमार्फत विदेश पठाएको देखिएको छ । अनुसन्धानका क्रममा उनले कम्तिमा आधा दर्जन संस्था स्थापना गरी प्रत्येकमा एउटै सूचना प्रयोग गरी अमेरिकाबाट पैसा पठाउने प्रयास गरेको कथित रूपमा पत्ता लागेको थियो । वल्र्ड ट्राभल्स एण्ड इन्भेष्टमेन्ट प्रालि, वल्र्ड फर्स्ट हलिडे प्रालि, वल्र्ड वाइड रेमिट प्रालि, वल्र्ड एक्स्पोर्ट एण्ड इम्पोर्ट प्रालि, र टाइम्स टुडे पिस हलिडे इन्भाइरोमेन्ट प्रालि लगायतका उद्यमहरू उनी आबद्ध छन्। शाहज वर्ल्ड ट्राभल्स एण्ड इन्भेष्टमेन्ट प्रालिले शुरुमा २२ डिसेम्बर २०२० मा नेपालमा ३५,९०० अमेरिकी डलर ल्याएको बताइएको थियो। पछि पठाउनेको नाम (क्याथरिन ग्रीन) खुल्यो, लेनदेनको बारेमा प्रश्न उठाउँदै। राष्ट्र बैंकले शाहले नेपालमा ल्याएको ४० करोड रुपैयाँमध्ये ९ करोड रुपैयाँ सीधै अपराधबाट कमाएको पत्ता लागेको छ । उनले स्ट्याण्डर्ड चार्टर्ड बैंक अफ न्यूयोर्कबाट लगानीका लागि मार्च २२, २०२१ मा अनलाइन माध्यमबाट पैसा ल्याएका थिए। राष्ट्र बैंकको द्रुत संलग्नतापछि रकम रोक्का गरिएको थियो । यसैबीच, युएस फाइनान्सियल क्राइम्स इन्फोर्समेन्ट नेटवर्क (फिनसेन) ले आपराधिक गतिविधिबाट प्राप्त भएको दाबी गर्दै राष्ट्र बैंकलाई सबै रकम फिर्ता गर्न भनेको छ। शाह र उनका साथीहरूले १७ वटा कारोबारमा अवैधानिक क्रियाकलापबाट झण्डै नौ करोड रुपैयाँ हिनामिना गरेको उनीहरूले बताए । जवाफमा, NRB ले एक आन्तरिक बयानमा FinCEN बाट "अत्यधिक संवेदनशील विश्वव्यापी सूचना नेटवर्क मार्फत प्राप्त जानकारीको आधारमा" नगद रोकेको बताएको छ। शाहमाथि पनि सोही अपराधको अभियोग लगाइएको थियो र चार वर्षअघि भारतीय रुपैयाँमा कारोवार गरेको आरोपमा पक्राउ परेका थिए । अर्कोतर्फ शाहले पत्रकार सम्मेलनमा पैसा लिएको दाबी गरे । तर, शाहले नयाँ विवाद चर्काउँदै रकम असुलीमा सहयोग गर्न अर्थमन्त्रीलाई निवेदन दिएको बताइएको छ ।

अर्थमन्त्री (र गभर्नर)सँग उनको सम्बन्ध कस्तो छ ?

अर्थमन्त्री जनार्दन शर्मा र नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीसँग पृथ्वीबहादुर शाहको सम्बन्ध अझै अज्ञात छ। अर्कोतर्फ सञ्चारमाध्यमले अर्थमन्त्री शर्माले पृथ्वीबहादुर शाहसँगको सम्बन्ध रहेको भन्दै गैरकानुनी गतिविधिमा संलग्न भएको आरोपमा शाहलाई कारबाहीबाट जोगाउन खोजेको आरोप लगाएका छन् । राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले पनि शाहविरुद्ध कारबाही गरेको र खाता रोक्का गरेको बताइएको छ । अर्थमन्त्रीले अधिकारीको खाता रोक्का गर्न नचाहेकाले सरकार निलम्बनमा परेको विभिन्न समाचारमा उल्लेख छ । यता, मन्त्री शर्माले भने आफूले पृथ्वीबहादुर शाहसँग कहिल्यै भेट नगरेको दाबी गर्छन् । उनले शाहको भावपूर्ण अपीलपछि मात्रै अवस्थाको मूल्याङ्कन गर्न चाहेको दाबी गरे।

त्यसोभए, यो अनुसन्धानको साथ कसरी गरिरहेको छ?

आफ्नो कोष रोक्का गरेपछि पृथ्वीबहादुर शाहले फागुन २५ गते अर्थमन्त्री जनार्दन शर्मालाई पत्र पठाएर रकम निकासा गर्न माग गरेका थिए । शर्माले जवाफमा सचिवलाई खाता फ्रिजको कारण देखाउन र सकेसम्म चाँडो अनफ्रिज गर्न आदेश दिए। मन्त्रीको निर्देशनपछि सचिव मधु मरासिनीले राष्ट्र बैंकलाई पत्र लेखेका थिए । यो मुद्दा बढ्दै गएपछि सरकारले अधिकारीलाई निलम्बन गर्दै राष्ट्र बैंकको छानबिन खारेज गर्‍यो। यसैबीच, नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरो (सीबीआई) ले शाहलाई राजस्व ठगी, सम्पत्ति शुद्धीकरण, ठगीलगायत अन्य अपराधमा संलग्न रहेको आशंका गर्दै सम्पत्तिको स्रोतबारे सोधपुछ गरेको छ । अर्कोतर्फ शाहले केन्द्रीय बैंकलाई छानबिन बन्द गर्न सर्वोच्च अदालतमा पत्र लेखेका थिए । तर न्यायाधीश विश्वम्भरप्रसाद श्रेष्ठ र कुमार चुडालको इजलासले उनको पक्षमा फैसला गरेन ।